ADALET ÜZERİNE,
Adalet kavramı üzerine düşünceler insanlık tarihi kadar eskidir. Adalet nedir? Ne değildir? üzerine hikmet ehlinin bir kısım çalışmaları bu güne kadar gelmiş bulunmaktadır.
Adalet daha çok hukuk ile birlikte anılır. Hukuk ve Adalet gibi. Ya da Hak ve Adalet gibi de kullanılabilir.
Adaletin ne olduğu hususu, çok bilinen ve tanış bir kavram olmasına rağmen, şudur demek kolay değildir.
Hak ve adaletin ortaya konmasında hangi kriterlerin yer alacağı ve bunların nasıl uygulanacağı önem taşımaktadır. Zira bir şeye birilerinin hak ve adalete uygun olduğu yönünde kanaatini sergilemesi durumunda, bir diğerinin farklı bir kanaatte olması da mümkündür.
Sekiz milyar insanın ortak adalet anlayışında buluşması mümkün olmadığına göre, adalet arayışı ile ilgili neler yapılabilir ve toplumsal mutabakata varılması için bu konunun nasıl ele alınması faydalı olur?
Hukukta adalet kavramı ile ilgili olarak, dağıtıcı, denkleştirici adalet gibi bir kısım kavramlar ortaya konmuştur. Eşitlik kavramı da, adalet kavramını anlamak noktasında bir kriter olarak ele alınmıştır. Ayrıca hakkaniyet kavramı da, adalet kavramının anlaşılması için referans bir kavram olarak ele alınmıştır.
Hukuk Fakültesinde okuyanlar, Hukuk başlangıcı dersinde şöyle bir yaklaşımla karşılaşmadan edemezler. “Her adalet eşitliktir. Ancak her eşitlik adalet değildir.” Bu şekilde adalet kavramı ile eşitlik kavramının birbirini tanımlaması beklenir. Ya da eşitlik kavramının adalet üzerinden ne anlama geldiğinin tespiti.
Adalet herkese hakkını vermek olarak tanımlanır. Bir şeyi yerli yerine koymak anlamına gelir. Zulümde, bir şeyi hak ettiği bir yerin dışında bir yere yerleştirmek olarak tanımlanır. Ancak, bu şekilde tanımlama kolaylığı, beraberinde bazı ve temel sorunları da beraberinde getirir.
Şahısların hakkını nasıl tespit edeceğiz? Bu konuda hangi kriterler esas alınacak.? Bu esasların adil ve hukuki olduğunu nasıl bileceğiz? Ortak akıl nasıl teşekkül edecek? Hangi bireyin aklını referans alacağız.? Ya da ortak akıl nasıl oluşacak? Ortak akıl oluşsa bile, bu aklın ortaya koyduğu hükmü, diğerleri için nasıl doğru olarak uygulayabileceğiz.?
Ayrıca; kişilerin aklı e-göre olmaktan kurtulamayacağına göre, varılacak sonuçta e-göre olacaktır. Kişilerin varacağı hükümler, kişinin psikolojik durumu, yetişmiş olduğu çevre, almış olduğu kültür, sosyal çevre, genetik kültürel miras, kişisel eğilimler, inandığı değerlerin dışında teşekkül edemeyecektir. Doğal olarak, ortaya çıkacak hüküm, objektif doğru olmaktan çıkacak, subjektif bir doğru olarak ortada olacaktır. Herkesin kendi aklını en çok beğendiği bir ortamda ise, başkalarının adalet üzerine görüş ve kanaatlerinin etkisi ve toplumda karşılık bulmasının kolay olmayacağı açıktır.
Burada yapılması gereken nedir? Adalet üzerine ortak bir akla varılması mümkün olamadığına göre, toplumsal adaletin gerçekleşmesi nasıl olabilecektir.? Bu durum hayal midir? Ya da bakış açımızı nasıl geliştirebilirsek, bu durumun çözümü mümkün olabilecektir.?
Meseleye varoluşsal olarak bakılamadığı zaman, toplumun bütün bireylerinin hepsinin hak ve hukuklarının tespitinde ortak bir noktaya ulaşmak mümkün olmayacaktır.
Bu durumda, bu illetlerden uzak, aşkın ve müteal bir çözüme ihtiyacımız olduğu açıktır. Beşer skalasının fevkinde bir gücün tanımlaması ancak, adil ve hukuki olabileceği gibi, hakkaniyete en uygun bir çözüm de olabilecektir. Zira beşeri illetlerin hiç birisi aşkın ve müteal olana ulaşamayacaktır. Hiçbir zayıflık ona isnat edilemeyecektir. Bu durumda; yaratıcının ahkamını merkeze alan veya alabilen toplumun adil bir toplum tanımlaması içerisine gireceği veya girebileceği aşikardır.
Adaletin kaynağı O’dur. Bu kaynağa yakın olmak adalete ve hakkaniyete yakın olmak anlamına geleceği gibi, uzak olmak da zulme ve haksızlığa yakın olmak anlamına gelecektir.
Adaletin kaynağına, O’nun kulunun El Adil (s.a.v) sıfatının tezahürlerine yakın olabilenlerden olmak duasıyla…
Haris Şerif